Sytuacja psychologiczna jako wyraz aktywności własnej człowieka
Marek Majczyna
DOI:10.14691/CPPJ.22.1.37
Rocznik: 2016 Tom: 22 Numer: 1
Strony: 37-45
Sytuacja, w ujęciu słownikowym, może być ujmowana przynajmniej na dwa możliwe sposoby. Po pierwsze, wskazuje na jakieś położenie w odniesieniu do fizycznych aspektów rzeczywistości, w jakich człowiek pozostaje i działa. Po drugie, ujawnia złożoną całość, na którą składają się różnorodność zdarzeń, osób i rzeczy, wzajemne ich powiązania i współdziałania istniejące w konkretnym punkcie czasowym nacechowanym określonym klimatem emocjonalnym, w którym znajduje się i funkcjonuje człowiek. Pierwsze ujęcie sytuacji akcentuje przede wszystkim zastane przez człowieka warunki (głównie biologiczne i kulturowe), w jakich przychodzi mu żyć, niezależnie od tego, jak on je interpretuje – jest to obiektywne ujęcie sytuacji. Drugie ujęcie sytuacji, o subiektywnym jej rysie, podkreśla głównie rolę aktywności własnej człowieka wobec zastanych warunków, które on w określony sposób efektywnie przetwarza z uwagi na osobiste preferencje i odczytywane przez siebie możliwości swobody własnego działania. Owe warunki coś konkretnego dla człowieka znaczą, przybierają dla niego jakąś wartość, i w nich odnajduje on sens a pod jego wpływem podejmuje własne działania. W tym właśnie punkcie – odczytywanie i nadawanie sensu warunkom, w jakich żyje i działa człowiek – Karl Jaspers upatrywał specyfiki sytuacji psychologicznej. „Sens sytuacji jest”, jak w tym kontekście podkreśla Anna Gałdowa, „zawsze sensem dla [konkretnej] osoby”. Człowiek wówczas w sposób specyficzny odbiera i interpretuje warunki, w jakich funkcjonuje, uwzględniając przy tym swoje osobiste doświadczenia w tym obszarze jak i kontekst kulturowy, w jakim przebiega jego rozwój osobowy. Wyraźną ilustracją sytuacji psychologicznej pozostawać mogą różne stany osobistych zaangażowań i pasji, własnych ocen, ustosunkowani i orientacji, indywidualnych sposobów myślenia i interpretowania rozmaitych zdarzeń (np. w postaci przekonań i poczuć), jak również – częściowo – dysfunkcji psychicznych (np. urojeń i uzależnień). Człowiek nie pozostaje jedynie biernym odbiorcą warunków, lecz przede wszystkim aktywnym uczestnikiem twórczego procesu ich przetwarzania i tworzenia osobistej sytuacji psychologicznej, niezależnie od tego, jaką ona – pozytywną vs negatywną, twórczą vs destrukcyjną – pozostaje.